Hier begint jouw zoektocht naar het ontdekken van de mooiste steden!

Home > Blog > De Herkomst van Europese Stedennamen (deel 2)

De Herkomst van Europese Stedennamen (deel 2)

Eerder deze week gaf gastschrijver Jacques R. Pauwels, auteur van onder andere Europese namen voor de wereld, al uitleg over de herkomst van de namen Rome, Verona, Venetië, Cadiz en Lyon. Vandaag verklaart hij de betekenis van nog eens vijf bekende Europese stedennamen, waaronder Londen en Parijs.

Gent (België)

Het Nederlandse woord “kant” stamt uit substraattalen die duizenden jaren geleden in onze regio gesproken werden. Oorspronkelijk bedoelde men met “kant” een rotsachtige bergwand, maar geleidelijk ging men de term ook gebruiken om te verwijzen naar een min or meer steile, al dan niet rotsachtige “waterkant” en –door associatie– met een haven. De haven van Piraeus, bijvoorbeeld, was in de Oudheid gekenmerkt door steile rotsachtige oevers, en stond daardoor ook bekend als Kantharos.

De stad Heraklion op het eiland Kreta had een soortgelijke haven, wat het logisch maakt dat de stad toen Candia genoemd werd. (De Venetianen zouden later Kreta in zijn geheel Candia noemen, en de rietsuiker die zij er aanplantten om in Europa aan de man te brengen, raakte zo bekend als “kandij”.) We vinden kant ook terug in Alicante, de naam van een Spaanse haven. En eveneens in Kent, de naam van het Engelse graafschap dat gelegen is tussen de monding van de Thames, de Noordzee en het Nauw van Calais met zijn steile klippen. Kent, Cantium in het Latijn, is dus inderdaad de Engelse “waterkant” bij uitstek.

De wortel kant is eveneens de sleutel van de etymologie van de naam van Gent. Ook Gent is een “waterkant”, want de stad is gelegen tussen de Leie en de Schelde. Gent ontstond naar verluidt iets ten zuiden van het huidige stadscentrum, namelijk ter hoogte van de Blandijn, een “berg” die relatief steil afdaalt naar de oevers van de twee Gentse waterlopen.

De term kant is natuurlijk iets minder gemakkelijk herkenbaar in de naam Gent dan in de Latijnse en Franse variantes van de naam van de stad, respectievelijk Gandavum en Gand, en ook in de Middelleeuws-Engelse versie, namelijk Gaunt. John of Gaunt was de naam van de zoon van de Engelse koning Edward III die in Gent geboren werd, terwijl zijn vader er anti-Franse plannen smeedde met de beroemde Gentse volksmenner Jacob van Artevelde.

gent
Zicht op de Schelde vanaf een gebouw op de Blandijn, via Wikimedia

Wenen (Oostenrijk)

Op de indrukwekkende Weense Michaelerplatz, vlak voor de ingang van de Hofburg, het verblijf van de voormalige Habsburgkeizers, is een deel van de ruines van de Romeinse stad te zien, die zich daar 2.000 jaar geleden bevond. Vindobona, zoals de Romeinen de huidige Oostenrijkse hoofdstad noemden, was toentertijd een versterkte grensstad. Ten noorden van de Donau bevond zich namelijk het land van de oorlogszuchtige Germanen, dat nooit door Rome kon worden ingepalmd.

De stad lag aan de zuidelijke oevers van de Donau en aan de linkeroever van een onbenullig bijriviertje, vlak bij de plaats waar die in de Donau uitmondde. Dat bijriviertje heet de Wien, en heeft dus (in het Duits) dezelfde naam als de Oostenrijkse hoofdstad zelf. De Wien, in het Latijn de Vidunia genoemd loopt nu als een soort riool onder de oostelijke Ringstrasse, maar is verder stroomopwaarts nog te zien, bijvoorbeeld tegenover de ingang van het Paleis van Schönbrunn.

Van Vindobona, de Latijnse naam van Wenen, wordt ten onrechte beweerd dat hij iets te maken heeft met wijn, vinum in het Latijn. In werkelijkheid gaat het om een oeroude wortel uit de substraattalen, vin of vindu, die ook in de naam Venetië verscholen zit en verwijst naar een plaats of een volk in de buurt van water.

Het tweede deel van Vindobonum is de Latijnse variante van een andere term uit de substraattalen, namelijk banu, met de betekenis van “gebouw[en]”, “nederzetting”, of “stad”. We vinden die wortel terug in vele namen van Europese steden, bijvoorbeeld Boulogne en Bologna (allebei Bononia in het Latijn), Ratisbonne (de Franse versie van het Duitse Regensburg, waarbij opgemerkt kan worden dat Burg een perfecte Duitse vertaling is van banu), Narbonne, en natuurlijk Bonn (Bonna in het Latijn).

Vindobona was dus niets anders dan de betekenis van “nederzetting bij het water” uit het Latijn, “stad aan de oevers van de stroom”, of beter gezegd “stromen”, want het ging niet alleen om de oevers van de grote Donau maar ook om die van de kleine Wien. Simpelweg “Waterstad”, dus.

wenen
Stadsplan van het oude Wenen, via Wikipedia

Porto (Portugal) en Calais (Frankrijk)

In Portugal, nabij de monding van de Douro, bevindt zich de stad Porto, waarvan de naam zijn Latijnse afkomst moeiteloos laat herkennen: portus, “haven”. Die haven had echter al een andere naam toen de Romeinen Portugal in hun Rijk inlijfden, namelijk Kale, een woord uit de “oud-Europese” substraattalen, met de betekenis van “steile oever”, “dijk”, of ook wel “haven”. Porto’s oude stadscentrum is inderdaad gelegen bovenop een steile oever van de Douro. De Romeinen begrepen waarschijnlijk niet wat die naam betekende, en voegden er het tautologische portus aan toe. Zo ontstond de term Portus Kale, dat zich in de loop der tijden tot “Portugal” zou ontwikkelen.

De oeroude term kale vinden we ook terug in de naam Calais, of Kales in Oud-Nederlands. Deze Franse havenstad ligt aan een kust die al even rotsachtig en steil is als de fameuse white cliffs van Dover aan de overkant van het Kanaal. De Fransen noemen het Kanaal de Pas de Calais, het “Nauw van Calais”, maar heel waarschijnlijk was de oorspronkelijke betekenis van die uitdrukking niet “Zeeëngte van [de stad] Kales” maar “Zeeëngte van [of met] de klippen”.

porto
De stijle oevers van de Douro, via Fernanda

Parijs (Frankrijk)

Lang voor de komst van de Romeinen werd Frankrijk doorkruist door een netwerk van wegen die de belangrijkste Gallische oppida (nederzettingen) met elkaar verbonden. Eén van die wegen doorkruiste het land van noord naar zuid via Parijs, waar het bestaan van een eilandje in de Seine het gemakkelijker had gemaakt om die brede en machtige stroom te overbruggen.

De miljoenenstad Parijs is ontstaan als een bescheiden, maar strategisch en commercieel belangrijke nederzetting op dat eilandje, dat tegenwoordig bekend staat als Ile de la cité, dat “eiland van de stad”, als in “eiland waarop de stad zich bevindt” betekent. Ten tijde van Julius Caesar heette die “stad op het eiland” echter niet Parijs maar Lutetia of Lucotetia. In die vreemde naam steekt de substraattaalwortel lug of lig, die we ook terugvinden in de latijnse naam van de Loire, Liger, en die verwijst naar (liefst ondiep of traagstromend) water en ook naar modder. De Loire is dus de “ondiepe” of “trage” of “modderachtige” stroom. En Lutetia, de oorspronkelijke naam van de Lichtstad, betekent niets anders dan “nederzetting in de modder”.

Caesar “kwam, zag en overwon”, en de Romeinen vestigden zich weldra ook in Parijs. Niet op het drukbevolkte eilandje Lutetia, maar op de rive gauche (linkeroever), waar je vandaag de dag langs de Boulevard St. Michel nog de ruines van hun badinstallaties kan bewonderen. De Romeinen hadden de gewoonte om naar Gallische steden te verwijzen met de naam van de stam die er woonde, en op Lutetia hoorde de stam der Parisi thuis. Het eilandstadje van die Parisi geraakte op die manier uiteindelijk in zowel binnen- als buitenland bekend als Parijs, en Lutetia overleeft heden alleen nog in Frankrijk als een literair synoniem voor de naam van de stad: Lutèce.

parijs
Ile de la Cité, via Richard Lilly

Londen (Engeland)

Ook in de naam Londen herkennen we dunum, “versterking” of “versterkte stad”., een term uit de oude substraattalen, die in het Engels voortleeft als town. Het is dus geen toeval dat de Engelse hoofdstad dikwijls in een adem –maar eigenlijk tautologisch!- London Town genoemd wordt.

Ook het eerste deel van de naam Londen stamt uit oude substraattalen. Volgens de Italiaanse paleolinguist Giovanni Semerano gaat het om een term, lamu, die achteraf door vele indoeuropese talen werd overgenomen, bijvoorbeeld in de vorm van het Italiaanse landa, het Franse lande, en het Nederlandse “land”; de betekenis is dus “land”, “terrein”, “gebied”, enz. De oorspronkelijke vorm van de naam Londen was lamu dunum of iets dergelijks, en betekende “versterkte nederzetting”. Hierbij wordt aangenomen dat het gaat om de site waarop tegenwoordig de beruchte Tower of London te vinden is.

De Tower kijkt uit over de Thames, een stroom die in het Latijn Tamesis of Tamesa genoemd werd. Die naam is een samenstelling van de oeroude termen teme, “duister”, en asu, “water[loop]”, tenminste toch volgens Eilert Ekwall, een specialist op het gebied van Britse namen. Ekwall is trouwens van mening dat de naam van het Vlaamse stadje Temse – in het Frans net zoals de Thames bekend als Tamise – eveneens een toespeling is op “duistere wateren”, namelijk die van de Schelde.

Semerano geloofde echter dat in Thames de substraattaalwortel tamu verborgen zit, die de betekenis heeft van “kronkel” of “meander”, samen met asu, “water[loop]”, zodat de Thames de “kronkelende waterloop” of de “stroom met de vele meanders” zou zijn. In dat geval zou de naam van Temse geïnterpreteerd kunnen worden als “[nederzetting aan de] bocht van de stroom”, wat overigens een perfecte beschrijving is van de topografie van het Vlaamse scheldestadje.

londen
The Tower of London aan de Thames, via Stuart Hale

Wil jij, net als Jacques R. Pauwels, zelf ook eens een gastartikel schrijven voor StedenTripper.com? Neem dan gerust even contact op!

Recente artikelen

De Frauenkirche kerk in de Beierse stad München

Out-of-the-box ideeën voor een citytrip naar München

München staat bekend om de prachtige architectuur, beroemde bierhallen en de historische bezienswaardigheden, maar er is zoveel meer te ontdekken. Voor wie de stad eens op een andere manier wil verkennen, zijn er genoeg verborgen parels die niet in de gebruikelijke reisgidsen staan. In dit artikel ontdek je enkele out-of-the-box ideeën voor een onvergetelijke citytrip naar München, weg van de drukte van de toeristische hotspots. Ontdek de geheime tuinen Een van de mooiste manieren om München op een unieke manier te ervaren, is door de geheime tuinen te verkennen. Boek je vliegtickets München alleen al hiervoor. Naast de bekende Englischer Garten, die vaak door toeristen wordt bezocht, zijn er talloze kleinere, verborgen tuinen die een oase van rust bieden. De Hofgarten achter de Residenz is een stille plek die vaak over het hoofd wordt gezien. Dit rustige park heeft een prachtige architectuur en een serene sfeer, ideaal voor een ontspannen middagwandeling. Ook de Botanische Tuin in het zuidwesten van de stad is een verborgen juweeltje waar bijzondere plantensoorten kunt ontdekken. Verken alternatieve kunst en cultuur München is niet alleen de stad van de beroemde musea zoals de Alte Pinakothek en de Pinakothek der Moderne, maar biedt ook een levendige alternatieve kunstscene. Een bezoek aan de Kunstpark West, een voormalig industrieterrein dat is omgevormd tot een creatieve ruimte, is een aanrader voor kunstliefhebbers die buiten de gebaande paden willen treden. Hier vind je graffiti, street art en kleine galerieën die de stad een heel ander gezicht geven. Ook het Giesinger Bahnhof-gebied is een hippe wijk vol kunstgalerijen en pop-up evenementen die vaak niet op de radar staan van de gemiddelde toerist. Culinaire verrassingen in München München is beroemd om zijn traditionele Beierse gerechten, maar de stad heeft ook een bloeiende eetcultuur die veel verder gaat dan bratwurst en pretzels. Voor een unieke culinaire ervaring kun je bijvoorbeeld naar de Viktualienmarkt gaan, maar niet voor de gebruikelijke toeristische hapjes. Zoek in plaats daarvan naar lokale marktkraampjes die gespecialiseerd zijn in bijzondere producten zoals biologische kazen, handgemaakte pasta of lokale wijnen. Een ander leuk idee is een bezoek aan de Street Food Markt in de wijk Glockenbach, waar je allerlei exotische gerechten kunt proeven in een gezellige, informele sfeer. Het is een perfecte manier om München te ervaren via je smaakpapillen en een kijkje te nemen in de multiculturele eetcultuur die de stad biedt. Unieke ervaringen die München anders maken Wil je München op een geheel andere manier ontdekken, zoals je misschien ook al met Berlijn deed? Dan zijn er verschillende unieke ervaringen die je kunt proberen. Een aanrader is een rondleiding door de ondergrondse tunnels van de stad. Deze geheime gangen werden oorspronkelijk gebruikt tijdens de Tweede Wereldoorlog en later door de stad zelf. Tegenwoordig kun je een gids boeken die je meeneemt op een avontuur door dit verborgen stukje geschiedenis van München. Voor een andere bijzondere ervaring kun je de stad te voet ontdekken via een alternatieve stadswandeling, waar je meer leert over de verborgen plekken en de geschiedenis van de stad die vaak niet in de gebruikelijke toeristische gidsen staat.

Bekijken
Jonge vrienden rijden samen in rode auto

Tips voor een zorgeloze roadtrip door Nederland

Een roadtrip door Nederland is een fantastische manier om ons eigen mooie land te ontdekken. Van de pittoreske dorpjes in Friesland tot de heuvels van Limburg. Er is zoveel te zien en te beleven. Wil je het meeste uit je roadtrip halen en stress vermijden? Dan is een goede voorbereiding enorm belangrijk. Met deze tips rijd je zorgeloos door Nederland en geniet je optimaal van je avontuur.   Maak een flexibele route door het land Het leuke van een roadtrip? Dat is dat je je eigen route bepaalt. Kies van tevoren een aantal hoogtepunten die je niet wilt missen, zoals: De Veluwe De Waddeneilanden  De Bollenstreek Houd je planning echter flexibel. Misschien ontdek je onderweg een leuk dorpje waar je langer wilt blijven of wil je juist sneller doorrijden naar de volgende bestemming. Door ruimte te laten voor spontane stops, maak je je reis een stuk relaxter.   Regel een goede autoverzekering  Tijdens een roadtrip wil je niet nadenken over onverwachte kosten, zoals schade aan je auto. Met een dekking WA plus autoverzekering ben je niet alleen verzekerd voor schade die je bij anderen veroorzaakt, maar ook voor schade aan je eigen auto door bijvoorbeeld storm, diefstal of ruitschade. Dit is vooral handig als je veel onderweg bent, zoals tijdens een roadtrip. Kijk goed naar de voorwaarden van je verzekering en zorg dat je altijd je groene kaart bij je hebt. Zo kun je met een gerust hart de weg op.   Neem de tijd op de weg en geniet van de reis   Een van de grootste voordelen van een roadtrip is dat het niet alleen om de bestemming gaat. Het gaat ook om de reis zelf. Neem de tijd om van het landschap te genieten. Pauzeer op mooie plekken en laat de drukte van het dagelijks leven even los. Nederland zit vol verrassingen: een onontdekt strand, een gezellig marktje of een natuurgebied waar je nog nooit van hebt gehoord. Door rustig aan te doen, haal je het meeste uit je trip.   Pechhulp Nederland: altijd voorbereid op het onverwachte   Pech onderweg kan je roadtrip behoorlijk verstoren. Een goede pechhulp Nederland kan dan een redding zijn. Hiermee weet je zeker dat je snel hulp krijgt bij een lekke band, een lege accu of andere technische problemen. Veel pechhulpdiensten bieden ook vervangend vervoer aan, zodat je je reis kunt voortzetten. Kijk goed naar wat er precies wordt gedekt door jouw verzekering en of je ook hulp krijgt in afgelegen gebieden. Met een pechhulpverzekering op zak kun je zonder zorgen op pad.   Probeer lokale specialiteiten en ontdek het lekkers uit de regio Nederland is klein, maar elk gebied heeft zijn eigen unieke charme. Tijdens je roadtrip is het leuk om lokale gerechten te proberen. Denk aan verse vis in Zeeland, Limburgse vlaai of een goede Drentse krentenwegge. Stop bij lokale markten, boerenwinkels of kleine restaurantjes om de echte smaak van Nederland te ontdekken. Niet alleen is dit een leuke afwisseling. Je steunt ook nog eens de lokale economie.   Houd je auto en jezelf in topvorm   Zorg ervoor dat je auto goed is voorbereid op de reis. Controleer de bandenspanning, het oliepeil en de ruitenwisservloeistof voordat je vertrekt. Neem ook handige spullen mee zoals een EHBO-kit, een gevarendriehoek en een telefoonoplader. En vergeet jezelf niet! Neem voldoende water, snacks en comfortabele kleding mee, zeker als je lange stukken rijdt. Door goed voor jezelf én je auto te zorgen, blijft de roadtrip ontspannen en veilig.   Dus ga binnenkort al een keer op avontuur. Ontdek de mooiste plekken en geniet van alles wat ons land te bieden heeft!  

Bekijken